W pradawnych czasach, kiedy krajobraz ziemi wyglądał zupełnie inaczej niż dzisiaj, dinozaury były zwierzętami, które nie tylko odnosiły największe sukcesy, ale niekwestionowanie rządziły na lądzie, w powietrzu i w wodzie. Przez 185 milionów lat dinozaury zamieszkiwały glob, przeobrażały się, dostosowując swoje ciała do zmieniających się warunków. Jakie były rodzaje dinozaurów, jak żyły i co w nich było tak niezwykłego, że po dziś dzień ich historia jest tak fascynująca?
Prehistoryczne gady
Około 250 milionów lat temu ziemię zamieszkiwały gady, które panowały nad innymi, mniej licznymi gatunkami zwierząt — ssakami, płazami, rybami oraz owadami. W tym miejscu warto dokonać pierwszego, swoistego podziału tych nietuzinkowych zwierząt ze względu na miejsce ich dominacji. Gady latające to pterozaury, a lądowe, inaczej nazywane kopalnymi — dinozaurami.
Rodzaje dinozaurów
Pasja odkrywania świata dinozaurów nie jest miłością współczesnych badaczy. Swoistego podziału gadów, który trwa po dzień dzisiejszy, dokonał amerykański badacz skamieniałości Othniel Charles Marsh, który w 1878 roku uznał, że dinozaury można podzielić na mięsożerne i roślinożerne.
Drapieżne gady — teropody
Teropodami nazwano dinozaury mięsożerne. W wolnym tłumaczeniu ta skomplikowana nazwa oznacza okazy zwierzostope. Szacuje się, że pierwsze teropody pojawiły się 225 milionów lat temu, czyli śmiało można uznać, że to one otwierały erę mezozoiczną. Były dinozaurami, których panowanie trwało przez całą erę, a więc przez 160 milionów lat.
Koronną cechą wyróżniającą mięsożerców były dwie smukłe nogi zakończone — podobnie jak u ptaków — trójpalcowymi stopami z bardzo ostrymi pazurami. Ich budowa wskazuje na to, że były one szalenie szybkie — miały krótkie kończyny przednie, długi ogon, zwarty tułów i giętkie szyje. Ponadto charakteryzowały je wielkie oczy. Paszcza mięsożerców to szereg ostrych jak brzytwa zębów, które działały jak piła. Niektóre osobniki zamiast zębów były wyposażone w dzioby. W toku ewolucji ich mózgi wyraźnie się powiększały, a nogi wydłużały. Ciekawostką jest fakt, że niektóre z nich miały możliwość trójwymiarowego widzenia.
Szukając słynnych osobników kochających mięso, trzeba całą erę podzielić przynajmniej na trzy okresy: Trias (225 mln lat temu), Jurę (145 mln lat temu) oraz Kredę (125 mln lat temu).
Trias to dominacja takich drapieżników jak:
Eoraptor — uznawany za najstarszego dinozaura. Niewielkich rozmiarów gad polował i żywił się również padliną. Jego szczątki odkryto w Argentynie.
Compsognathus — najmniejszy dinozaur tamtego okresu, liczący około 1 metra długości. Występował na terenach dzisiejszej Europy.
Okres Jury to panowanie nieco większych osobników.
Dilophosaurus liczył sobie około 6 metrów długości i występował w Ameryce Północnej.
Megalosaurus to mieszkaniec dzisiejszej Europy, którego długość wynosiła aż 9 metrów długości. Naukowcy nazywają go lwim dinozaurem, którego zachowanie istotnie przypomina dzisiejszego ssaka.
Allosaurus to niekwestionowany, największy dinozaur tego okresu, którego długość wynosiła około 12 metrów.
Kreda to okres największych osobników tj. Giganotosaurus z imponującymi 15 metrami długości, czy najsłynniejszy Tyranozaur.
Miłośnicy roślin
Wywołany wcześniej, XIX wieczny amerykański naukowiec, nazwał roślinożerne gady gadziostopymi. Te pojawiły się nieco później, bo około 220 milionów lat temu. Okres Jury to czas ich rozkwitu i największej bytności.
W odróżnieniu od mięsożerców zauropody poruszały się na czterech słupowatych i grubych nogach. To sprawiało, że były zdecydowanie wolniejsze, ale ich budowa jest naprawdę zachwycająca. Roślinożercy miały nieprawdopodobnie długie szyje i równie imponujący ogon, a przy tym zadziwiająco małą głowę. Dorosłe osobniki osiągały do 40 metrów. Ich duże rozmiary to niekwestionowana zaleta, dzięki której zwierzęta mogły się bronić przed atakiem drapieżników.
Roślinożerne dinozaury można pogrupować bardzo podobnie jak mięsożerców. W Triasie królowały: Melanorosaurus o długim ogonie, Mussaurus zamieszkujący półpustynne tereny czy Plateosaurus uważany za najstarszego roślinożercę dzisiejszych terenów Europy.
Najsłynniejszym długoszyjnym dinozaurem okresu jurajskiego jest Masospondyl, który zamieszkiwał tereny Afryki oraz Ameryki Północnej. Dinozaurami roślinożernymi, które przetrwały do końca ery były kamarazaury z wyjątkowymi okazami: Euhelopusem czy Camarasaurusem.
Swoistą żyrafą świata gadów był natomiast Brachiozaur, który miał niesamowicie długą szyję. Ten gad zjadał aż 200 kilogramów roślin dziennie. Roślinożercy o długich szyjach nazwani zostali diplodokami. Były także tytanozaury, które przypominały gigantyczne jaszczurki, o długości dochodzącej nawet do 25 metrów.
Osobliwości dinozaurów to także stegozaury, czyli – mówiąc bardzo obrazowo – kolczaste i opancerzone osobniki, a także ornitopody zwane ptasiostopnymi.